जेष्ठ नागरिक

आज १ अॉक्टोबर  जेष्ठ नागरिक दिवस. त्या निमित्ताने ही एक कविता.
         
         *  जेष्ठ नागरिक  *
आज जेष्ठ नागरिक दिन
करु या आपण साजरा
आजची हिरवी पाने
उद्या पिवळी नका विसरा ||१||
आई बाबा आपुले दैवत
ठेवू या त्यांच्या मान
त्यांनी दाविली दुनिया
करु नका हो अपमान ||२||
हाती बोट धरुनी शिकवीला
बाबांनी जीवनाचा पहिला पाठ
वृद्ध होता.... का दाखविता
आज वृद्धाश्रमाची  वाट ? ||३||
धन्य माय धन्य बाबा
अगणित थोर उपकार
न ऋण फिटे जन्मदांचे
जरी जन्म घेतले हजार ||४||
करितो पुरुषोत्तम विनंती
जुने हे ह्रदयी जपावे नाते
संत सज्जन गेले सांगुन
जे पेरावे तेचि उगवते ||५||
उदंड झाली जरी लेकुरे
कधी न् केली वाटणी
मोठेपणी होता विभक्त
का मग..आईबापांची वाटणी? ||६||
        ©प्रा.पुरूषोत्तम पटेल,
          म्हसावद
www.mhasawad.blogspot.com

दसरा

          * दसरा *                                            आला सण दसरा
सखा साडेतीन मुहूर्ताचा
जागर करु श्रीरामाचा
मारक हा दशाननाचा ||१||
स्मरु या आपण आज
अपराजीता देवीला
जाऊ शरण मागू बळ
नष्ट कराया दुर्गुणाला||२||
शमी आपटा दोन वृक्ष
संस्कृतीचे दोन भुषण
रघु अन् पांडवांचे वाली
करु तयांचे आज पूजन||३||
सायंकाळी रमतगमत करु
ईशदिशा सीमोल्लंघन
जाळू मनामनातील किल्मीष
देवू धर्मनीतिची शिकवण ||४||
दसरा घेऊन येई
दश् आणिक हरा
प्रभाव नवदुर्गांचा वसे
आज दशदिशांना खरा ||५||

©प्रा. पुरुषोत्तम पटेल
मु. पो. म्हसावद

मित्र

मित्र... हवेहवेसे वाटणारे
                 प्रेमाचे  नाव
      संकटात  मज  भासे
                 सुखाचे गाव
मित्र... रणरणत्या उन्हात
                  मायेचा घनू
           एकाकी  मनाला
        जणू कृष्णाची वेणू
मित्र... सागर  तळातील
      स्वाती  थेंबाचा मोती
    दुःखाच्या तिमीरातील
            प्रकाशाची वाती
(दि. 6 अॉगष्ट 2017 पहिला रविवार: फ्रेंडशिप डे निमित्त सर्व मित्रांना मैत्रीपूर्ण शुभेच्छा!!!)
     *प्रा.पुरुषोत्तम  पटेल
      म्हसावद, ता. शहादा

विचार

प्रिया

तू चोरले गुज मनीचे लपला ना चेहरा
जे नव्हते बोलायाचे बोलून गेला चेहरा
मैफिलीत जेव्हा  गायले आपुले प्रेमगीत
मिसळून सुर ओठी गाऊन गेला चेहरा
सखे तुझा वेणीत जेव्हा माळीला मी गजरा
गालावरी चंद्रखळी दावून गेला चेहरा
सखे भरुन गेली श्वासात गंध रातराणी
मलमली मिठीत माझ्या लाजून चूर चेहरा
पाहता तव चेहरा होय कलीजा खलास
बेनूर ही दुनिया कोहिनूर तुझा चेहरा.

   © प्रा.पुरूषोत्तम पटेल, म्हसावद
       09421530412

जीवनाचे सार

     महाराष्ट्राची भूमी ही संताच्या पदस्पर्शाने पुण्यपावन आहे. याच मातीत संतश्रेष्ठ ज्ञानेश्वर माऊली, निवृत्ती, आणि नामदेव, एकनाथ तुकाराम, समर्थ रामदास,चोखामेळा, निळोबाराय, जनाबाई, मुक्ताबाई , सकुबाई कान्होपात्रा बहिणाबाई अशी स्त्री  संताची मादियाळी पंढरपूरी चंद्रभागा वाळवंटात दाटू लागली.या संतानी समाजातील उच्च-निच, भेदभाव, विषमता, जातीभेद, हे सामाजिक वैगुण्य दूर करण्यासाठी भाव-भक्तीचा व श्रद्धा भावनांचा अचूक उतारा सांगितला. आपल्या वाणीतून संत ज्ञानेश्वर माऊलीने पसायदान मागितले. संत तुकाराम महाराजांनी तर आपल्या जन्माचेच गुपित उघड केले. ते एका अभंगात म्हणतात,       
     " आम्ही वैकुंठवासी आलो  |
             या चि कारणासी |
बोलीले जे ऋषी| साच भावे वर्तावया ||"
  अशी घुटिका देत संतसज्जनांनी सामान्य  जनांना समतेची अमृत-संजीवनी पाजली.
संत नामदेवांनी मानवी जीवनात नामस्मरण  हरिकिर्तन आणि  भगवंताचे अधिष्ठान अति महत्वाचे आहे.  ते मानवी जीवनाचे खरे सार आहे असे म्हटले. ते एका अभंगात वर्णन करतात,
" धिग तो ग्राम धिग तो आश्रम |
   संत समागम नाही जेथे ||
   धिग ते संपत्ती धिग  ते संतती |
   भजन सर्वाभूति नाही जेथे ||
   धिग तो आचार धिग तो विचार |
   वाचे सर्वेश्वर नाही जेथे ||
   धिग तो वक्ता धिग तो श्रोता |
   पांडुरंग  कथा नाही  जेथे ||
   धिग ते गाणे धिग ते पढणे |
   विठ्ठल  नामे बाण नाही जेथे ||
   नामा म्हणे धिग धिग त्यांचे जिणे |
   एका नारायणे वाचूनिया || "
अर्थ : धिग =धिक्कार, पढणे= शिकून घेणे.
         एका= एक
         नारायणे= श्री विष्णु,श्रीहरी
   या अभंगात संत नामदेव  म्हणतात,
"  जिथे संत समागम नाही त्या गावाचा आणि आश्रमाचा धिक्कार असो. जिथे श्रीहरी चे भजन नाही तेथील संपत्तीचा आणि  संततीचा धिक्कार असो.जिथे वाचावर (जिभेवर )
सर्वेश्वर नाही त्या आचार व विचारांचा धिक्कार असो. जिथे पांडुरंग कथा नाही  असा वक्ता व श्रोता यांचाही धिक्कार असो. जिथे विठ्ठल नाम नाही असे  गाणे आणि वाचन - पठणाचा धिक्कार असो. नारायणावाचून (श्रीहरी) ज्यांचे जगणे असेल त्या जगण्याचाही धिक्कार असो. "
   संत नामदेव या अभंगात संतसंग, श्रीहरी चे भजन, नामसंकिर्तन, नामस्मरण, आणि नारायणाचे अस्तित्व यांचे महत्त्व ठासून मांडत आहे.
* आश्रमात संत समागम  असावा.
* संपत्ती व संतती याच्याकडे भजन असावे.
*आचार-विचार सर्वा ठायी असलेल्या ईश   चिंतनांनी शोभून दिसावे.
* वक्ता आणि  श्रोता  यांचा विषय श्री पांडुरंग कथा असावा.
* गाणे व वाचन यात विठ्ठलनामाचा सुर हवा.
* जगण्यात श्री नारायणाचे अधिष्ठान असावे.
हे त्यांनी मुमुक्षू जनांस आवर्जून सांगितले आहे. नामदेवांच्या काळात भक्ती करण्याचा किंवा ज्ञान सांगण्याचा जो अधिकार होता तो संकुचित झाला होता. त्याच्या कक्षा रुंदावण्याचे काम नामदेव महाराजांनी केले. म्हणूनच नामदेव महाराजांच्या काळात जेवढे संत महाराष्ट्रात निर्माण झाले तेवढे एकाच वेळी पुढे कधी झाले नाहीत. कारण नामदेवाने आपल्या संपर्कात आलेल्या प्रत्येकाला त्याच्या हक्काची आणि अधिकाराची जाणीव करून दिली आणि व्यक्त होण्यासाठी लिहिते केले. म्हणूनच नामेदवाच्या घरातील एकंदर चौदा जणांचा समावेश होता. त्या सर्वाच्या नावाने अभंग आहेत. ते स्वतः प्रभुनामाचा महिमा व भक्तीज्ञानाचा महिमा एका अभंगात वर्णन करतात...
" नाचू किर्तनाचे रंगी |ज्ञानदिप लावू जगी||    परेहुनी परते घर |तेथे राहू निरंतर ||"
संतांनी या अभंगात पवित्र ईश नामावाचून जगणे ही केवळ जगण्याची उणीव दाखवली नसून त्यांचा धिक्कार केला आहे.  मानवी आयुष्याला पुर्णत्व येण्यासाठी भक्ती आणि देवाठायी भाव असावाच हेआग्रहाने सांगतात.
    मानवी जन्म सार्थ  करावयाचा असेल तर प्रत्येकाने पांडुरंगाची भक्ती, संतसहवास, आणि श्री हरी कथेचे नित्य गायन ही आपल्या
जगण्याची त्रिसूत्री केली पाहिजे.
© प्रा. पुरुषोत्तम पटेल.
   ९४२१५३०४१२

गुरुवंदना (कविता )

           || ओम श्री गुरुवे नमः ||
        आज आषाढातील पौर्णिमा. आषाढ पौर्णिमा. म्हणजे  व्यासपूजनाचा पवित्र दिवस!  आजच्या दिवशी 'व्यासमहर्षिंचे 'पूजन करण्यात येते.   
व्यास हे गुरुश्रेष्ठ गुरुदेव..! व्यास  गुरु वशिष्टाचे पणतू शक्तीदेवाचे नातू ऋषी पराशरांचे पूत्र व शुकदेवमुनीचे पिता. त्यांनी महाभारतात जे वर्णिले आहे ते सर्व काही जगी दिसते. संतश्रेष्ट ज्ञानदेव वर्णन करतात:
     भारती नाही ते न्हवेचि लोकी तिही
           एणे कारणे म्हणिजे पाही
              व्यासोच्छिष्ट जगत्रय
हे या ग्रंथाचे विशेष होत. म्हणूनच त्यांची पूजा. त्यांनी महाभारत रचिले. ते लिहिले साक्षात श्रीगणेश यांनी..! असा हा ग्रंथ पंचम वेद भारतात सर्वत्र पुजिला जातो.
आजच्या या पवित्र दिवशी गुरुविषयी कृतज्ञता व्यक्त करतांना गुरुंच्या आशिर्वादाने  केलेले हे काव्य. गुरुदेवांना समर्पित करतो.
             * गुरुवंदना  *
गुरु आदि  गुरु अनंत  गुरु  धाता
कोटी वंदन पायी नमवितो माथा ||धृ.||
         गुरु ब्रह्म गुरु विष्णु गुरु महेश
         गुरु चराचर गुरु  भूतांचा ईश
         गुरु वेद गुरु भाग्वद् गुरु गीता
         कोटी वंदन पायी नमवितो माथा||१|
गुरु पूज्य गुरु सिद्ध गुरु अक्षर
गुरु मंत्र गुरु हद्य ओंकारनाद
गुरु सूर्य गुरु चंद्र नौनिधि दाता
कोटी वंदन पायी ठेवितो माथा||२||
        गुरु  शिष्ट  गुरु ईष्ट  गुरु वशिष्ट
        गुरु  तरु गुरु गिरि गुरु विमल
        गुरु अनिल  गुरु सलिल गुरु पिता
        कोटी वंदन पायी नमवितो माथा||३||
गुरु व्यास गुरु भक्ती गुरु आस
गुरु रिति  गुरु  निति  गुरु  प्रिती
गुरु गंगा गुरु सिंधु गुरु  माता
कोटी वंदन पायी नमवितो माथा||४||
    
©प्रा.पुरूषोत्तम पटेल
patelpm31@gmail.com

माझे जगणे

                 माझे जगणे
प्रवाहाबरोबर चाललो वाहवत गेलो नाही कधी
पाणी डबक्यातील जसे झालो नाही कधी

कर्तृत्वाला मोजला घाम जगलो जीवन साधे
कमविले स्वाभिमाने आभार मानले नाही कधी

झाल्या उरी वेदना तरी मारली ना खोटी फुंकर
तत्वांशी फितूर होऊन सलाम केला नाही कधी

दररोज अनुभवले कित्येकांचे लांगेबांधे
शब्दांना जागलो शब्द बदलले नाही कधी

आयुष्यात ठेचाळून रक्ताळलो कितीदा तरी
आधारासाठी हातभर दाढी धरलीच नाही कधी

मोडेन पण वाकणार नाही बदलला ना मंत्र
काळासंगे बदललो भूतकाळ विसरलो ना कधी

© प्रा.पुरूषोत्तम पटेल,
    मुं.पो.म्हसावद

वृक्ष लागवड

  आजच्या काळात मोठ्या प्रमाणावर वृक्षतोड केली जाते आहे. त्यामुळे वृक्षांवर अवलंबीत सृष्टीतील अनंत जीवांचा, प्रजातींचा ह्रास होत आहे. पर्यावरणीय संतुलन बिघडते आहे. या सर्वांचा दुष्परिणाम आज मानवजातीला भोगावा लागतो आहे.
प्राचीन व अर्वाचीन ऋषीमुनींनी वृक्षांचे सानिध्य मान्य केले होते. म्हणून ते दिर्घायू होते. शिवरायांनी आज्ञापत्रात वृक्षांचे महत्व सांगितले आहे. याच अनुषंगाने महाराष्टृ सरकारने ५० कोटी वृक्षलागवडीचा निर्धार केला आहे. चला आपणही यात सहभाग घेऊन सृष्टी वृक्षलतांनी समृद्ध करु या..!

वृक्षारोपन( कविता)

लावू वृक्ष शतकोटी
करु नवा निर्धार
जगवू वृक्ष रानोमाळी
धरा करु हिरवीगार ||१||

वृक्षवल्ली आम्हा सोयरी
शिकवी तुकाची गाथा
वृक्ष अंगी वसती देव
ज्ञान देई कृष्ण गीता ||२||

वृक्ष देतसे पानं
अन् फूलं नी फळं
लाभे समस्त जीवा
जणू कुबेराचं धन ||३||

वृक्ष देतसे छाया
अन् खगांसी निवारा
थकल्या पांथस्थावरी
वृक्ष घालीतसे वारा ||४||

वृक्ष लाविता एक
कूळ वंश होय धन्य
अगाध महिमा वृक्षांचा
लाभे शतजन्माचे पुण्य ||५||

म्हणे पुरुषोत्तम ऐका
तुम्ही सारे सृजन जन
जगवू कोटी कोटी वृक्ष
अर्पुया आपुले तन-मन ||६||

© प्रा. पुरुषोत्तम पटेल
mhasawad.blogspot.in
Patelpm31@gmail.com

माझे बाबा

          माझे बाबा

बाबा आता खूप थकला तुम्ही
थांबा न आराम करा आता
माझंही थोड ऐका...
तुमच्या चरणी ठेवितो माथा     ||१||

माहिती आहे बाबा मला
सुंदर तुमच्या जीवनाची गाथा
सहस्र सहस्र पानांची होईल
तुमच्या कर्तृत्वाची एकेक कथा ||२||

बाबा,तुम्हीच तर हात दिला मला
बालपणी चालतांना पडलो जेव्हा
शाळेची फी भरावी म्हणून तुम्ही वापरली
सदरा-ईजार ठिगळ लावून तेव्हा ||३||

स्वतःच्या मौजमजेला बाजूला केलं
जे हवं ते सारं मला दिलं
आजही फिटली नाही बाबा
माझ्यासाठीची खर्च उधारीची बिलं   ||४||

मला आजही आठवतात बाबा
माझ्या आजारपणाचे ते... दिवस
आईला धिर देत तुम्ही  बसले
उशाशी माझ्या रात्रंदिवस      ||५||

बाबा, लहानपणी माझा हट्टापायी
तुम्ही हत्ती न् घोडा व्हायचे
अन्... पाठ दुखेपर्यंत
मला अख्खा वाडाभर मिरवायचे  ||६||

चिखलातून चालताना मळ्याचा वाटेवर
तुम्ही उचलून मला घेतले खांद्यावर
माझं ओझे वाहण्याची तुम्हाला सजा
पण... मी अनुभवली मस्त मज्जा!||७||

माझ्या भल्यासाठी बाबा तुम्ही
एकच झिजविला चपलांचा जोड
घरात होते नव्हते सारे काही
तुम्ही व आईने दिली सारी मोड   ||८||

उपवासाचा नावाने उपाशी राहून मला
मुखीचे घास तुम्ही भरविले
अनंत खस्ता खाऊन  बाबा
तुम्ही मला सुशिक्षित केले          ||९||

बाबा, माझ्या सर्व सुखाचे
तुम्हीच तर खरेखुरे  धनी
मी फक्त निमित्त हो बाबा
सारे सुख उपभोगा ही माझी हमी ||१०||

तुम्ही म्हणता न् बाबा, बेटा!
तू तर  माझ्या स्वप्नांतील रत्न
बाबा तुम्ही फक्त हाक द्या
साद देण्यासाठी करीन सारे यत्न ||११||

बाबा, मला जाणीव आहे हो...
माझ्यावरील तुमच्या महान ऋणाची
स्विकारा न् आतातरी सेवा
त्यातून थोडं उतराई होण्याची....!
पण... बाबा, तुम्ही आता ऐकायचं
श्रमातून निवृत्त व्हायचचं...!       ||१२||

©कवि:- प्रा. पुरुषोत्तम पटेल
मु पो.म्हसावद, ता.शहादा
patelpm31@gmail.com

अखिल भारतीय मराठी साहित्य संमेलन

संमेलन विषयक :-
      ' ग्रंथकारांना उत्तेजन द्यावे, स्वस्त दराने ग्रंथ उपलब्ध व्हावेत व वाचकांनी दरसाल  पाच रुपयाचे ग्रंथ विकत घ्यावेत ' असे आवाहन ज्ञानप्रकाश  च्या दिं.७/२/१८७८ च्या अंकात लोकहितवादी गोपाळ हरी देशमुख व न्यायमूर्ती महादेव गोविंद रानडे यांनी केले व दिं.१५/५/१८७८ रोजी पुणे येथे संमेलन आयोजित केले. तेव्हा न्यायमूर्ती रानडे यांचे वय अवघे ३६ वर्षे होते. व त्यांच्या नावावर त्यावेळी एकही मराठी ग्रंथ नव्हता.  हे संमेलन व नंतरची ४ संमेलने मराठी ग्रंथकार संमेलन (पहिली पाच संमेलने) या नावाने भरली.
© साहित्य संमेलन अध्यक्षपदी निवड प्रक्रिया :-
     प्रथम मराठी संमेलन १८७८ मध्ये भरविण्यात आले परंतु अखिल भारतीय मराठी साहित्य महामंडळ ही संस्था १९६० साली उदयास आली. या महामंडळाच्या घटक संस्था -
१) महाराष्ट्र साहित्य परिषद, पुणे     १२५ मते
२) विदर्भमराठी साहित्यसंघ,नागपूर १२५ मते
३) मुंबई मराठी साहित्य संघ, मुंबई  १२५ मते
४) मराठवाडा साहित्य परिषद,         
औरंगाबाद                                  १२५ मते
* महामंडळाच्या समाविष्ट संस्था :-
१) मराठी साहित्य  परिषद, हैदराबाद (आंध्र)
२) मराठी साहित्य  परिषद, जबलपूर (मध्यप्रदेश)
३) मराठी साहित्य परिषद,गुलबर्गा(कर्नाटक)
४) मराठी साहित्य परिषद गोवा
५) मराठी साहित्य परिषद छत्तीसगड
या पाचही संस्थाची प्रत्येकी         ४०मते
६)मराठी साहित्य परिषद बडोदे   १०मते
७) स्थानिक स्वागत समिती         ६०मते
       अशी ७७९अधिक (+)  माजी संमेलनाध्यक्षांची मते दरवर्षी अखिल भारतीय मराठी साहित्य संमेलनाच्या अध्यक्षाची निवड करतात.
     ही घटना दुरुस्ती महामंडळाने १९७७ च्या पुणे संमेलनानंतर १९७८ मध्ये केली. आणि १९८० मध्ये बार्शी येथे (अध्यक्ष गं. बा. सरदार) भरलेल्या संमेलनापासून संमेलनाच्या अध्यक्षाची निवड या पद्धतीने सुरु आहे.
* संमेलनाची बदललेली नावे :-
      वर उद्धृत केल्यानुसार प्रारंभीची पाच संमेलने इ. स.१८७८,१९८५,१९०५,१९०६, १९०७,  ही ग्रंथकार संमेलने  म्हणून  नंतर १९०८ चे संमेलन लेखक संमेलन म्हणून  १९०९ चे संमेलन महाराष्ट्र साहित्य संमेलन म्हणून आणि इ. स.१९१२ पासून १९३४ पर्यंतची १३ संमेलने मराठी साहित्य संमेलने या नावाने तर १९३५ ते १९५३ पर्यंत १६ संमेलने पुन्हा महाराष्ट्र साहित्य संमेलने  या नावाने तर १९५४ पासून १९६४ पर्यंत  ९ संमेलने मराठी साहित्य संमेलने या नावाने तर इ. स.१९६५ पासून हैद्राबाद येथे भरलेल्या संमेलनापासूनची संमेलने अखिल भारतीय मराठी साहित्य संमेलन या नावाने अखिल भारतीय मराठी साहित्य महामंडळ या संस्थेद्वारे भरविली जात आहेत.
      इ. स.१९१७ नंतर  सलग चार वर्षे  साहित्य संमेलन भरले नाही. १९२१ मध्ये ११ वे साहित्य संमेलन बडोदे येथे साहित्यसम्राट न. चिं.केळकर यांच्या अध्यक्षतेखाली भरले.
* दोनवेळा अध्यक्ष होण्याचा बहुमान व गमतीचा घटना :-  
             
  १) महत्वाचे -   न. चिं. केळकरांना दुस-यांदा संमेलनाचे अध्यक्ष होण्याचा योग १९३४ च्या बडोदे संमेलनातही मिळाला.पण..महाराष्ट्र साहित्य परिषद व स्वागत समिती  यांच्यात वाद नको म्हणून स्वागत समितीने तडजोड स्विकारली आणि त्यांच्या ऐवजी ना.गो.चापेकरांना अध्यक्षपदाची संमती दिली.     
  २) १९३९ ला नगर संमेलनाचे अध्यक्षपद  ऐनवेळी द. वा.पोतदारांना मिळाले. त्यांना नियमानुसार दुस-यांदा अध्यक्ष होण्याचा मान १९४६ ला बेळगाव येथे आला होता. पण... त्यांचे भाग्य...!आगगाडी उशिरा पोहोचल्यामुळे ग. त्र्य. माडखोलकरांना मिळाले.
  ३) इ. स. १९०८ साली पुणे येथे झालेल्या मराठी साहित्य संमेलनाचे अध्यक्ष भारताचार्य चिं. वि. वैद्य यांनी अध्यक्षीय भाषणात म्हणाले की,   ''.... वराह मिहिरच्या ग्रंथात ' महाराष्ट्र  ' हे नाव प्रथम आढळते. ईसवी सनाच्या पाचव्या शतकात  मराठी भाषेस हल्लीचे स्वरूप प्राप्त झाले व नवव्या शतकात मराठी वाड्:मयास सुरुवात झाली असावी. ज्ञानेश्वर, मुकुंदराज, व नामदेव हे मराठी  वाड्:मयाचा पाया होत. या पायावर एकनाथ, तुकाराम, मुक्तेश्वर, रामदास यांनी डौलदार मजले व मोठे मनोरे उभारले.. हे संमेलन लेखक संमेलन या नावाने भरले होते.      
  ४) इ. स. १९३९ च्या अहमदनगरच्या साहित्य संमेलनासाठी रियासतकार गो. स. सरदेसाई यांची बिनविरोध निवड झाली होती. परंतु त्यांनी अध्यक्ष होण्यास स्पष्ट नकार दिला. निवड होऊनही नकार देणारे ते एकमेव होत. इतिहासकाराऐवजी इतिहासकार म्हणून ऐनवेळी दत्तो वामन पोतदार यांची निवड करुन अध्यक्षस्थानी बसविण्यात आले.
  ५) अमरावती येथे १९८९ साली भरलेल्या मराठी साहित्य संमेलनाचे अध्यक्ष के. ज. पुरोहित हे केवळ एक मताने निवडून आले. त्यांच्या हा विक्रम सहजासहजी कोणालाही मोडता येणार नाही.
  शिवाय  हे संमेलन व्यायाम शाळेत भरले होते. व्यायाम शाळेत भरणारे हे जगातील पहिलेच साहित्य संमेलन असावे.
  ६) इ. स. च्या ७२व्या मुंबई येथे  झालेल्या(१९९९) साहित्य संमेलनाचे स्वागताध्यक्ष महाराष्ट्राचे मुख्यमंत्री मनोहर जोशी यांनी स्वतः पुणे येथे जाऊन पु. ल. देशपांडे, व्यंकटेश माडगूळकर, शंकरराव खरात वगैरे साहित्यिकांना निमंत्रित केले व संध्याकाळीच मुंबईत परतल्यानंतर मा. शिवसेना प्रमुखांनी मुख्यमंत्री पदाचा राजीनामा घेऊन त्याचा हातात नारळ दिला.
  मुख्यमंत्री म्हणून मनोहर जोशी आतापर्यंत झालेल्या मराठी साहित्य संमेलनाचे पहिलेच स्वागताध्यक्ष.. परंतु स्वागताध्यक्ष पदी मुख्यमंत्री असूच शकत नाही. असाच नियतीचा डाव असावा.
  ७) कोल्हापूर  येथे भरलेल्या १८व्या अखिल भारतीय मराठी साहित्य संमेलनाचे अध्यक्ष म्हणून महाराजा सयाजीराव गायकवाड यांची निवड झाली. मात्र... महाराज या साहित्य संमेलनाला स्वतः उपस्थित राहिले नाही. त्यांचे खासगी कारभारी श्री. माने यांनी त्यांचे भाषण
संमेलनात वाचून दाखविले.
* संमेलनाचे अध्यक्ष :-
१ न्या. महादेव गोविंद रानडे  १८७८ पुणे
२ कृष्णशास्त्री राजवाडे        १८८५ पुणे
३ रघुनाथ पांडुरंग करंदीकर  १९०५ सातारा
४ गोविंद वासुदेव कानिटकर १९०६ पुणे
५ विष्णु मोरेश्वर महाजनी     १९०७ पुणे
६ चिंतामण विनायक वैद्य     १९०८ पुणे
७ कान्होबा रणछोडदास किर्तिकर
                                      १९०९ बडोदे                          
८ हरी नारायण आपटे         १९१२ अकोला
९ गंगाधराव गणेश पटवर्धन  १९१५ मुंबई
१० गणेश जनार्दन आगाशे   १९१७ इंदौर
११ नरसिंह चिंतामण केळकर १९२१ बडोदे
१२ माधव विनायक किबे     १९२६ मुंबई
१३ श्रीपाद कृष्ण कोल्हटकर १९२७ पुणे
१४ माधव श्रीहरी अणे         १९२८ ग्वाल्हेर
१५ शिवराम महादेव परांजपे १९२९ बेळगांव
१६ वामन मल्हार जोशी       १९३० मडगाव
१७ श्रीधर व्यंकटेश केतकर  १९३१हैद्राबाद
१८ सयाजीराव गायकवाड   १९३२ कोल्हापूर
१९ कृष्णाजी प्रभाकर खाडिलकर     
                                      १९३३ नागपूर
२० नारायण गोविंद चापेकर १९३४ बडोदे
२१भवानराव श्री.पंतप्रतिनिधी१९३५ इंदौर
२२ माधव ज्युलियन            १९३६जळगाव
२३ विनायक दा. सावरकर    १९३८ मुंबई
२४ दत्तो वा. पोतदार        १९३९ अहमदनगर
२५ नारायण सिताराम फडके १९४०रत्नांगिरी
२६ विष्णु सखाराम खांडेकर  १९४१ सोलापूर
२७ प्रल्हाद केशव अत्रे          १९४२ नाशिक
२८ श्रीपाद महादेव माटे        १९४३ सांगली
२९ भार्गवराम विठ्ठल वरेरकर १९४४ धुळे
३० गजानन त्र्यंबक माडखोलकर 
बेळगांव (कर्नाटक )             १९४६
३१ नरहर रघुनाथ फाटक      १९४७ हैद्राबाद
३२ शंकर दत्तात्रय जावडेकर १९४९ पुणे
३३यशवंत दिनकर पेंढारकर  १९५० पुणे
३४ अनंत काकबा प्रियोळकर१९५१कारवार
३५ कृष्णाजी पांडुरंग कुलकर्णी
      अमळनेर                    १९५२
३६ विठ्ठल दत्तात्रय घाटे       १९५३       
       अहमदाबाद
३७ लक्ष्मणशास्त्री जोशी      १९५४ दिल्ली
३८ शंकर दामोदर पेंडसे      १९५५ पंढरपूर
३९ अनंत आ. काणेकर       १९५७औ'बाद
४० आ.रा.देशपांडे (अनिल)१९५८ मालवण
४१ श्रीकृष्ण केशव क्षीरसागर १९५९ मिरज
४२ रामचंद्र श्रीपाद जोग      १९६० ठाणे
४३ कुसुमावती आ.देशपांडे  १९६१ ग्वाल्हेर
४४ नरहर विष्णु गाडगीळ    १९६२ सातारा
४५ विष्णु वामन शिरवाडकर१९६४मडगाव
४६ वामन लक्ष्मण कुलकर्णी १९६५ सातारा
४७ विष्णु भिकाजी कोलते   १९६७ भोपाळ
४८ पुरुषोत्तम शिवराम रेगे    १९६९ वर्धा
४९ गजानन दिगंबर माडगूळकर    
                                      १९७३ यवतमाळ
५० पुरुषोत्तम ल. देशपांडे १९७४ इचलकरंजी
५१ दुर्गा नारायण भागवत  १९७५ कराड
५२ पुरुषोत्तम भा भावे      १९७७ पुणे
५३ वामन कृष्ण चोरघडे   १९७९चंद्रपूर
५४ गंगाधर बाळकृष्ण सरदार १९८० बार्शी
५५ गोपाळ नीळकंठ दांडेकर फेब्रुवारी १९८१
     अकोला
५६ गंगाधर गोपाळ गाडगीळ डिसेंबर  १९८१
      रायपूर
५७ व्यंकटेश माडगूळकर  १९८३ अंबाजोगाई
५८ शंकर रामचंद्र खरात   १९८४ जळगाव
५९ शंकर बाबाजी पाटील  १९८५ नांदेड
६० विश्राम चिंतामण बेडेकर १९८८ मुंबई
६१ वसंत शंकर कानेटकर  १९८८ ठाणे
६२ केशव जगन्नाथ पुरोहित १९८९ अमरावती
६३ डॉ. युसुफखान महंमदखान पठाण
                      जानेवारी १९९० पुणे
६४ मधु मंगेश कर्णिक
                      डिसेंबर  १९९० रत्नागिरी
६५ रमेश राजाराम मंत्री   १९९२ कोल्हापूर
६६ विद्याधर सं. गोखले   १९९३  सातारा
६७ राम बाळकृष्ण शेवाळकर 
                           १९९४  पणजी(गोवा)
६८ नारायण सुर्वे            १९९५ परभणी
६९ शांता जनार्दन शेळके १९९६आळंदी
७० नागनाथ इनामदार     १९९७ अहमदनगर
७१ द. मा. मिरासदार   १९९८ परळी वैजनाथ
७२ विश्वनाथ वामन बापट(वसंत बापट)
                                  १९९९ मुंबई
७३ य. दि. फडके           २००० बेळगाव
७४ विजया राजाध्यक्ष     २००१ इंदौर
७५ राजेंद्र बनहट्टी           २००२ पुणे
७६ सुभाष भेंडे              २००३ कराड
७७ रा. ग. जाधव           २००४ औरंगाबाद
७८ केशव मेश्राम           २००५ नाशिक
७९ मारुती चितमपल्ली  २००६ सोलापूर
८० अरुण साधू         २००७ नागपूर
८१ म. द. हातकणंगलेकर २००८ सांगली
८२ आनंद यादव       २००९महाबळेश्वर
८३ द.भि.कुलकर्णी   २०१० पुणे
८४ उत्तम कांबळे      २०११ ठाणे
८५ वसंत आ.डहाके  २०१२ चंद्रपूर
८६ नागनाथ कोत्तापल्ले २०१३ चिपळूण
८७ फ. मु.शिंदे          २०१४ सासवड
८८ डॉ. सदानंद मोरे   २०१५ घुमान(पंजाब )
८९ डॉ. श्रीपाल सबनीस २०१६ पिंपरी
      (चिंचवड)
९० डॉ. अक्षयकुमार काळे २०१७ डोंबिवली